Nominatie ‘The Belgian Press from the Great War’ voor UNESCO Memory of the World

Duitse soldaten tenmidden van de lokale bevolking in Noord-Frankrijk

Vierentwintig Vlaamse en federale erfgoedorganisaties werkten de afgelopen jaren samen om de grootste gespecialiseerde collectie van kranten uit de Eerste Wereldoorlog online te brengen. Samen dienen ze een aanvraag in om de virtuele collectie van Belgische oorlogskranten én de papieren originelen op te nemen in het Memory of the World-register van de UNESCO. Ze willen hiermee het belang van de unieke collectie onderstrepen en haar internationaal nog beter op de kaart zetten.

Memory of the World

Het Memory of the World-programma van UNESCO is een internationaal initiatief om het documentaire erfgoed van de mensheid te beschermen tegen collectief geheugenverlies. Het roept op tot het behoud van waardevolle archieven en bibliotheekcollecties van over de hele wereld voor het nageslacht, tot de reconstructie van documentair erfgoed dat verspreid is geraakt en tot het verhogen van de toegankelijkheid ervan.

Opname in het Memory of the World-register is een bevestiging van de waarde en het belang van documentaire collecties voor de mensheid. Het verhoogt de zichtbaarheid en het prestige van de instellingen die ze bewaren.

‘The Belgian Press from the Great War’

Naar aanleiding van de herdenking 100 jaar Groote Oorlog zijn twee grote digitale collecties gerealiseerd van Belgisch persmateriaal uit de Eerste Wereldoorlog: The Belgian War Press en Nieuws van de Groote Oorlog. Ook binnen BelgicaPress is een reeks krantentitels uit deze periode gedigitaliseerd.

Samen vormen ze The Belgian Press from the Great War, een virtuele collectie van het krantenbezit van achttien Vlaamse en federale geheugeninstellingen:

  • Algemeen Rijksarchief, Brussel
  • Amsab - Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsab-ISG), Gent
  • Archief en museum voor het Vlaams leven te Brussel (AMVB), Brussel
  • Archief- en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme vzw (ADVN), Antwerpen
  • CEGESOMA Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse maatschappij, Brussel
  • Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen
  • In Flanders Fields Museum, Ieper
  • KADOC Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving, Leuven
  • Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel
  • Koninklijk Legermuseum, Brussel
  • Letterenhuis, Antwerpen
  • Liberaal Archief, Gent
  • Memorial Museum Passchendaele 1917, Zonnebeke
  • Openbare Bibliotheek Kortrijk
  • Provinciale Bibliotheek Limburg, Hasselt
  • Provinciale Bibliotheek Tolhuis, Brugge
  • Universiteitsbibliotheek Gent
  • Universiteitsbibliotheek KU Leuven

Hun Belgische kranten, week- en maandbladen van 1 januari 1914 tot en met 31 december 1918 werden gedigitaliseerd. Het gaat om bladen gepubliceerd in België, en om bladen gepubliceerd in het buitenland bestemd voor Belgische doelgroepen. De collectie omvat alle soorten persuitingen: de gecensureerde dagbladpers en reguliere week- en maandbladen, de illegale pers, de loopgravenpers, de krijgsgevangenpers, de pers voor Belgen in het buitenland en een nieuwe generatie van kranten die wordt geboren aan het eind van de oorlog.

Belang als werelderfgoed

De loopgravenoorlog in Vlaanderen is een prominent gegeven in de collectieve herinnering van de Groote Oorlog, het eerste conflict op wereldschaal. Deze perscollectie documenteert op unieke wijze de ervaring van een klein land dat in dat conflict een sleutelrol speelde.

De Belgische kranten van 1914 zijn bijzonder interessant voor het onderzoek naar de vooroorlogse maanden en de eerste weken van het conflict in Oost-Europa. In België heerste namelijk een lange en uitzonderlijke praktijk van persvrijheid. Samen met Nederland, Groot-Britannië en de Verenigde Staten was België een pionier op dit vlak. Ook het politiek engagement en de internationale betrokkenheid waren in België ongemeen hoog.

De pers speelde een grote rol bij het onder de aandacht brengen van de flagrante schendingen van het oorlogrecht in België. Ironisch genoeg was het land vóór de Eerste Wereldoorlog net een grote voortrekker geweest van het internationaal recht. Dankzij deze collectie is het mogelijk om de impact van de Belgische ervaring op de ontwikkeling van het internationaal (humanitair) recht te reconstrueren en naar waarde te schatten.

De gevolgen van de invasie en de bezetting zijn in deze collectie rechtstreeks voelbaar. De nieuwsbladen dragen op een heel directe manier de oorlogservaringen van de Belgen over aan komende generaties in België en daarbuiten. Er zijn weinig andere eigentijdse media die zo sprekend duidelijk maken wat de impact van de Eerste Wereldoorlog is geweest op België.

De collectie illustreert verder op treffende wijze hoe maatschappelijke samenhang stand houdt nadat politieke zelfstandigheid is weggevaagd. Na de Duitse inval houdt België de facto op te bestaan. Tot eind 1918 is het de pers die België samenhoudt en haar voortbestaan symboliseert. Kranten vormen de band tussen bezet en onbezet België, tussen de loopgraven en het thuisfront, tussen de onderdrukte bevolking en de diaspora. Ze houden de Belgische belangen onder de aandacht in het buitenland.

Ten slotte maakt de breedte van de collectie het mogelijk om de bezetting van België te reconstrueren vanuit het perspectief van alle partijen ter plaatse en van alle sociale groepen. Het is misschien wel de enige bron die de maatschappelijke impact van deze overrompeling in haar volledige reikwijdte documenteert.

Zeldzaam en kwetsbaar

Gecensureerde kranten en sommige ‘vrije’ dagbladen werden in grote oplagen gedrukt, maar dat wil niet zeggen dat er ook veel van bewaard zijn. Van veel titels is dan ook maar één min of meer complete reeks bewaard in een geheugeninstelling. Van andere zijn zelfs alleen specimina te vinden. De zeldzaamheid van de kranten in deze collectie is dus veel groter dan men op het eerste gezicht zou aannemen. Op enkele uitzonderingen na was de oplage van clandestiene pers en frontbaden zeer beperkt. Dat maakt van bijna elk overgeleverd exemplaar een unicum.

Krantenpapier is kwetsbaar en schade komt dan ook veel voor bij kranten uit de vroege twintigste eeuw. Op het moment is die meestal nog niet ernstig genoeg om de leesbaarheid van de documenten aan te tasten. Doordat de papieren collectie is gedigitaliseerd, kan verdere gebruiksschade worden voorkomen en is er een kopie voor de dag dat de kranten te fragiel zijn geworden om ze nog te kunnen lezen.

Consortium van nominatoren

De collectie is genomineerd voor het Memory of the World-register door een consortium bestaande uit:

  • het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA)
  • het CEGESOMA Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij
  • de Vlaamse Erfgoedbibliotheek
  • de Koninklijke Bibliotheek van België
  • FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed
  • Packed - Expertisecentum Cultureel Erfgoed

De indieners waren de drijvende kracht achter de hierboven genoemde digitaliseringsprojecten. Enkele van hen staan bovendien in voor de duurzame bewaring en beschikbaarstelling van de gedigitaliseerde collectie.

Een werkgroep van medewerkers van deze organisaties en enkele experten van de geheugeninstellingen schreef samen aan het aanvraagdossier voor de opname in Memory of the World:

  • Brecht Declercq (VIAA)
  • Cynthia Buts (Vlaamse Erfgoedbibliotheek)
  • David Coppoolse (Vlaamse Erfgoedbibliotheek)
  • Dirk Luyten (CEGESOMA)
  • Dominiek Dendooven (In Flanders Fields Museum)
  • Eva Wuyts (Vlaamse Erfgoedbibliotheek)
  • Frederic Lemmers (Koninklijke Bibliotheek)
  • Hendrik Defoort (Universiteitsbibliotheek Gent)
  • Marc D'hoore (Koninklijke Bibliotheek)
  • Marc Jacobs (FARO)
  • Rony Vissers (Packed)

Rol van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek

De Vlaamse Erfgoedbibliotheek coördineerde namens het consortium de ontwikkeling van het dossier en treedt op als aanspreekpunt. We verzorgden de invoer van de digitale en papieren collectie-items in Abraham - Catalogus van Belgische kranten, zodat die kan dienen als centrale ingang op de virtuele collectie.

Stand van zaken

De nominatie wordt gedragen door het Vlaamse en het Belgische comité en is ingediend als één van de twee nationale Belgische dossiers. Op 20 mei werd het definitieve dossier overgemaakt aan de Belgische UNESCO-vertegenwoordiging, die het heeft ingediend bij het Memory of the World-programma.

De beslissing over het opnemen van The Belgian Press from the Great War in het Memory of the World-register is voorzien voor september 2017.

Details
Soort activiteit 
Initiatief
Looptijd 
09-2015 - 09-2017
Vlaamse Erfgoedbibliotheken
Beleidsperiode 
Rol 
Projectleiding
Zie ook
  • Activiteit
  • |
  • 21-04-2017