Abraham 2020. Nieuw leven voor oud nieuws

Jonge vrouwen bekijken historische kranten

Het project Abraham 2020: Nieuw leven voor oud nieuws brengt alle Belgische kranten in Vlaams bezit op een gestandaardiseerde wijze in kaart. Alle data wordt via één centrale en duurzame online toegang vindbaar, toegankelijk, interoperabel en vrij herbruikbaar voor de cultureel-erfgoedgemeenschap in Vlaanderen en daarbuiten.

Achtergrond

België was pionier op het vlak van persvrijheid. Die was verankerd in de grondwet en resulteerde in een ruim en divers persveld: zowel kwantitatief (rond 1900 tellen we ruim 100 dagelijkse kranten) als qua ideologie, religie en taal. De grote wereldgebeurtenissen én het leven van alledag werd vanuit verschillende (vaak ideologische) invalshoeken verslagen en becommentarieerd. Internationale betrekkingen en verschuivingen, industriële en commerciële ontwikkelingen, Europese culturele en ideologische tendensen: ze komen even uitgebreid aan bod als het nieuws van onder de kerktoren.

Dit maakt dat kranten een onmisbare bron zijn voor (cultuur)historisch onderzoek, niet alleen voor wetenschappers maar bv. ook voor journalisten, taalkundigen, amateuronderzoekers, genealogen enz. Dat werd nog eens bevestigd toen we met ons pilootproject Wijzer Waarderen krantencollecties onder de loep namen.

Historische kranten zijn zeldzamer dan de meeste mensen denken. België heeft pas een wettelijke deponeringsplicht sinds 1965. Grote oplagen wil altijd niet zeggen dat er veel exemplaren zijn overgebleven. Van heel wat (vooral lokale) nieuwsbladen bezitten we enkel nog specimina, en reeksen (die doorgaans niet compleet zijn!) worden vaak maar op één of enkele plekken bewaard.

Kranten zijn ook niet gedrukt voor de eeuwigheid. Verzuring van papier maakt hun drager instabiel, vooral bij pers uit de periode 1850-1950. Veelvuldige raadpleging zorgt onvermijdelijk voor bijkomende schade. Massadigitaliseringsprojecten zijn hiervoor dé oplossing. De gigantische hoeveelheid informatie die kranten bevatten worden zo niet alleen geconserveerd maar ook veel toegankelijker ontsloten.

Omdat registratie de basis is voor alles, startten diverse erfgoedpartners in 2007 Abraham op, de online catalogus van Belgische kranten in Vlaamse collecties. Alle verschijningsvormen (papier, microfilm, digitaal) kwamen in aanmerking voor opname, en zowel titels gepubliceerd in België als in het buitenland voor Belgische doelgroepen. Zij het enkel uit de periode 1830-1950, omdat die kranten het meest kwetsbaar zijn.

In 2009 nam de VEB het project over, aanvankelijk met een voltijdse medewerker. Om budgettaire redenen werd dit per 2011 beperkt tot 0,1 VTE. Inmiddels zijn al 7850 titels in kaart gebracht. De voordelen zijn legio. Onze kranten vormen een erg gedistribueerde collectie, verspreid over 104 organisaties.

Project

De cesuur die vanuit conserveringsoogpunt is gelegd op 1830-1950 strookt niet met de historische relevantie van oudere titels of de grote vraag, bij een breed publiek, naar meer recente kranten. We brengen daarom nu het volledige bezit in kaart vanaf 1800 – wat naadloos aansluit op STCV, de bibliografie van handgedrukte publicaties uit Vlaanderen – tot heden. We realiseren daarmee ook een repertorium van de pers dat kan dienen als autoritatieve bron voor andere (erfgoed)organisaties.

Het project Abraham 2020 realiseert doelstellingen rond 4 lijnen.

Lijn 1 - Collectieregistratie

Hoofddoel van het project is het realiseren van een volledige, autoritatieve databank van Belgische kranten die bewaard zijn gebleven in collecties in Vlaanderen. We bouwen daarbij voort op Abraham, onze bestaande catalogus van Belgische kranten uit de periode 1830-1950. Die breiden we uit in tijd van 1800 tot 2020 en qua beschrijvingsmodel. Per instelling nemen we een beschrijving van de krantencollectie op in de Collectiewijzer Erfgoedbibliotheken. Op die manier realiseren we ook een globaal overzicht. Al deze  gegevens verhogen de efficiëntie en effectiviteit van het erfgoedbeheer bij onder andere de conservering, de digitalisering, de waardering, de vindbaarheid en de bruikbaarheid van de Vlaamse krantencollecties.

Fase 1Voorbereiding registratie

Om te kunnen dienen als rijke bron voor de Belgische persproductie breiden we het metadataschema en de databank uit met bijkomende gegevens: periodiciteit, edities, bijlagen, ondertitel(s), uitgever(s), bibliografische nummers (ISSN, ICON-id, enz.), plaatskenmerken, URI’s bibliotheekcatalogi. We analyseren de data in functie van lacunes en nieuw op te vragen gegevens. We communiceren over het project en vragen de Abraham-partners gegevens aan te leveren. We kijken met ander (erfgoed)organisaties hoe we Abraham kunnen inzetten als (linked open) autoritatieve bron voor hun werking.

Fase 2Uitvoering registratie

We creëren beschrijvingen voor kranten uit 1800-1830 en 1950-2020. Bestaande gegevens voor 1830-1950 (7854 titels/17581 holdings) worden geactualiseerd of uitgebreid. We nemen exemplarische voorpagina’s op, in ieder geval voor gedigitaliseerde titels (nu 1294). Samen met elke instelling voegen we een beschrijving van hun gehele krantencollectie toe aan de Collectiewijzer Erfgoedbibliotheken.

Lijn 2 - Open data

Om hun rol bij erfgoedbeheer en onderzoek te kunnen spelen moeten de verzamelde gegevens optimaal ter beschikking worden gesteld. Het rechtenvrij aanbieden van data is daarbij maar één stap in de richting van open data. Vorm en inhoud moeten zijn afgestemd op de noden van de gebruiker, de gegevens moeten vindbaar zijn via eenvoudige zoekacties, de drempels voor hergebruik moeten zo laag mogelijk zijn, de data moet duurzaam toegankelijk zijn en gebruikers moeten actief worden uitgenodigd tot hergebruik.

Fase 1Implementatie quick wins open data

We implementeren aanpassingen aan de huidige databank die de bruikbaarheid als open data verbeteren en die haalbaar zijn op korte termijn. De data is dan vrij beschikbaar op internet in standaardformaten via persistente URI’s.

Fase 2–Verhogen zichtbaarheid en vindbaarheid

We brengen de data naar zo veel mogelijk bijkomende platforms. We vermelden de dataset in relevante opendatadirectories.

Fase 3Implementatie ontwikkelpad digitale diensten

We implementeren een ontwikkelpad voor Abraham dat het resultaat is van 3–Visievorming (onder) om te komen tot een optimale linked open data-infrastructuur. De Abraham-databank wordt daarbij geïntegreerd in de nieuwe opendatahub van de VEB.

Lijn 3 - Visievorming

De vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken zette van bij haar oprichting sterk in op digitale technologie. Na tien jaar stellen we vast dat onze data in silo’s zitten, dat het onderhoud van onze databanken duur is en dat onder invloed van de technologische ontwikkelingen de noden van onze klanten veranderd zijn. De uitbreiding van Abraham op inhoudelijk en technisch vlak resulteert in nieuwe investeringen en kosten op de lange termijn. We grijpen dit aan om binnen de organisatie grondig na te denken over onze diensten, de optimalisatie van onze infrastructuur en het openstellen van onze gegevens.

Fase 1Ontwikkeling visie op de digitale dienstverlening

Samen met stakeholders brengen we onze digitale dienstverlening (instrumenten en data) kritisch in kaart. Specifiek voor Abraham willen we weten hoe we die duurzaam inzetten:

  • als centrale toegang op Vlaamse krantencollecties
  • als dé autoritatieve bron voor informatie over Belgische kranten tussen 1800 en 2020
  • op interoperable wijze in de wereldwijde linked open data cloud

We onderzoeken de behoeften van verschillende gebruikersgroepen. We kijken naar maatschappelijke trends, technologische ontwikkelingen, internationale voorbeelden en het beleid van de Belgische overheden. We baseren ons onder andere op de visienota Een Vlaams cultuurbeleid in het digitale tijdperk van de Vlaamse minister van Cultuur, de FAIR Principles voor het beheer van (wetenschappelijke) data en het rapport Aanbevelingen over open data in de cultuursector van de Taaluniecommissie Digitaal Erfgoed. We kijken waar meer synergie mogelijk is en of efficiëntiewinsten te behalen zijn.

Fase 2Operationalisering visie in ontwikkelpaden

We formuleren beleidsopties die moeten leiden tot keuzes. We implementeren de visie in ontwikkelpaden voor onze digitale diensten (voor dit project in lijn 2-Open data, fase 3). Het resultaat is een geïntegreerde opendatahub voor alle datasets van de VEB.

Lijn 4 - Ontwikkeling digitaliseringsprogramma

Erfgoedinstellingen erkennen het belang en de urgentie van krantendigitalisering. Tegelijkertijd zijn krantendigitaliseringsprojecten zwaar voor zowel grote als kleine instellingen. Ook de duurzame bewaring van gedigitaliseerde kranten stelt hen voor veel uitdagingen. Het gaat hier immers om miljoenen pagina’s.

Als dienstverlener voor de erfgoed- en bibliotheeksector en beheerder van de overkoepelende krantencatalogus Abraham zijn wij bij uitstek geplaatst om een coördinerende rol op te nemen bij de ontwikkeling van een programmatische aanpak hiervoor. We stellen samen met meemoo, andere dienstverleners en collectiebeheerders een concrete visie en aanpak op voor de massadigitalisering van de Vlaamse historische pers. We zetten binnen Abraham 2020 de eerste stap om een dringende behoefte in te vullen. In dit project werken we aan twee belangrijke aspecten: definiëring van de dienstverlening (‘hoe’), en selectie en prioritering (‘wat’).

Fase 1–Definiëring dienstverlening

We definiëren een dienstverlening waarbinnen kranten kunnen worden gedigitaliseerd aan een zo laag mogelijke kostprijs en een zo hoog mogelijke kwaliteit, en duurzaam en betaalbaar kunnen worden bewaard en ontsloten via een centrale toegang. Bedoeling is om de bij bestaande dienstverleners in de erfgoedsector aanwezige expertise, processen en infrastructuur te consolideren en te (her)activeren. We vragen tijdens de ontwikkeling van deze dienst via een klankbordgroep feedback aan collectiebeheerders.

Fase 2–Selectie en prioritering

Gebruik makend van Abraham en in overleg met collectiebeheerders identificeren we welke titels nog moeten worden gedigitaliseerd en welke daarbij prioriteit krijgen. Daarbij spelen zowel inhoudelijke aspecten als conserveringsoverwegingen een rol. Kwetsbare en veel geraadpleegde kranten krijgen daarbij voorrang binnen het digitaliseringsprogramma. De selectie- en ranglijsten die we zo creëren is leidend voor de inhoudelijke uitvoering van het massadigitaliseringsprogramma.

Partners

Bij het indienen van de subsidieaanvraag voor het project ondertekenden onderstaande instellingen een partnerverklaring. Het project staat echter open voor elke Vlaamse erfgoedorganisatie die Belgische kranten in de collectie heeft.

Expertisepartner

  • VIAA Vlaams Instituut voor Archivering

Collectiebeherende organisaties

  • ADVN Archief voor Nationale Bewegingen
  • Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis
  • Bibliotheek Hasselt Limburg
  • Bibliotheca Wasiana
  • Dacob
  • Den AST
  • Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
  • Gemeentearchief Lichtervelde
  • In Flanders Fields Museum
  • KU Leuven Bibliotheken
  • Liberaal Archief/Liberas
  • MUDEL Museum van Deinze en de Leiestreek
  • Openbare Bibliotheek Brugge
  • Openbare Bibliotheek Kortrijk
  • Memorial Museum Passchendaele 1917
  • Stadsarchief Eeklo
  • Stadsarchief Geel
  • Stadsarchief Gent/De Zwarte Doos
  • Stadsarchief Ieper
  • Stadsarchief Leuven
  • Stadsarchief Mechelen
  • Stadsarchief Oudenaarde
  • Stadsarchief Tongeren
  • Stadsarchief Waregem
  • Universiteitsbibliotheek Gent
  • Erfgoedbibliotheek Westflandrica
  • KOERS. Museum van de Wielersport

Subsidies

De Vlaamse overheid stelde voor dit project een subsidie van 127.000 euro ter beschikking.

    Details
    Soort activiteit 
    Project
    Looptijd 
    01-2019 - 12-2020
    Vlaamse Erfgoedbibliotheken
    Beleidsperiode 
    Rol 
    Projectleiding
    Zie ook
    • Activiteit
    • |
    • 17-12-2018