Projectsubsidie brengt verborgen Vlaamse handschriftencollecties aan het licht
Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon kent een subsidie van 99.000 euro toe voor de eerste fase van het driejarige project Comites latentes (‘Verborgen vrienden’). Dankzij deze subsidie zal de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken minder goed gekende Vlaamse handschriftencollecties ontsluiten in de MMFC-databank.
Het gaat in de eerste plaats om grote en kleinere kerkelijke collecties. Daarnaast zal er worden gewerkt aan de beschrijving en digitalisering van verzamelingen losse fragmenten die veel instellingen bewaren, maar die dikwijls slecht gecatalogeerd zijn. Hierbij werkt het project samen met het internationale Fragmentarium-project dat fragmenten van middeleeuwse handschriften virtueel beschikbaar maakt voor wetenschappelijk onderzoek.
De MMFC-databank
Vlaanderen behoorde in de middeleeuwen tot een van de meest welvarende en toonaangevende gebieden van West-Europa. De cultuurproductie stond er op een zeer hoog niveau. Hiervan getuigen ook de vele luxueuze handschriften die toen geproduceerd werden en die tot op vandaag overgeleverd zijn. Talrijke prachtig verluchte exemplaren bevinden zich tegenwoordig in musea en bibliotheken verspreid over de hele wereld, maar ook in Vlaanderen zijn er nog veel belangrijke manuscripten bewaard.
In 2019-2020 realiseerde de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken met een projectsubsidie van de Vlaamse overheid en in samenwerking met expertisepartners en collectiehouders het MMFC-project dat de middeleeuwse handschriften in Vlaamse collecties in kaart heeft gebracht. Het projectteam ontwikkelde een gespecialiseerd datamodel en een beschrijvingsmethode voor het registreren van deze middeleeuwse handschriften. Aan de hand daarvan werd een geïllustreerde databank aangelegd met basisgegevens over meer dan 3.400 handschriften bewaard in 56 openbare en semi-openbare collecties. Enkele collecties zijn reeds ter plaatse beschreven. Basisgegevens over nog eens 800 items uit 46 bijkomende collecties worden er binnenkort aan toegevoegd. De databank zal binnenkort vrij online raadpleegbaar zijn. De gegevens worden bovendien ter beschikking gesteld als open data.
Comites latentes
De nieuwe projectsubsidie stelt het projectteam in staat om aan de hand van de ontwikkelde methodologie gericht een aantal collecties veel gedetailleerder ter plaatse te beschrijven en ze op die manier beter te ontsluiten. De aandacht gaat daarbij vooral naar collecties die minder goed gekend en daardoor minder geapprecieerd worden.
Kerkelijke collecties
Vlaamse kloosters en abdijen waren in de middeleeuwen centra van kennis en onderwijs. Ze vervaardigden dikwijls handschriften voor eigen gebruik of voor de bibliotheken van bevriende kloosters. Belangwekkende collecties handschriften worden nog steeds ter plaatse bewaard in de vele kerkelijke instellingscollecties die Vlaanderen rijk is, maar zij zijn daardoor vaak minder makkelijk toegankelijk. Daarom zal het project Comites latentes zich vooreerst richten op de beschrijving van deze collecties. Ook de talrijke stukken bewaard in parochiekerken en de collecties van kloosters die in de laatste decennia zijn verhuisd, gefuseerd of opgeheven, zullen worden beschreven en daardoor beter ontsloten.
Handschriften in stukken en brokken
In recente jaren is het besef van het belang van middeleeuwse handschriftfragmenten enorm toegenomen. Zeer veel handschriften zijn in de loop der tijden verdwenen, waardoor hun inhoud en kunsthistorische decoratie volledig aan het oog zijn onttrokken. Handschriften werden echter dikwijls gerecycleerd als materiaal voor boekbinders, terwijl verluchte handschriften soms werden verknipt en bewaard als kunstobject. Het resultaat is dat een aanzienlijk aantal handschriften toch nog fragmentarisch bewaard is gebleven.
Precies omdat er zoveel verloren is gegaan, zijn de bewaarde fragmenten dikwijls cruciaal. Hun studie leidt dan ook geregeld tot nieuwe inzichten. Om fragmenten correct te kunnen interpreteren is het echter nodig om over ruime gegevens te beschikken, zoals beschrijvingen en reproducties van andere bewaarde fragmenten die afkomstig kunnen zijn van dezelfde verloren gegane handschriften. Daarom werkt Comites latentes samen met het internationale Fragmentarium-project. Hierdoor worden de Vlaamse fragmenten zo precies mogelijk online beschreven en meteen ook gedigitaliseerd. Onderzoekers uit de hele wereld zullen de in Vlaanderen bewaarde fragmenten efficiënt kunnen bestuderen, ze vergelijken met andere fragmenten wereldwijd en dit met behulp van de meest geavanceerde digitale tools.
Ruim een miljoen voor cultureel-erfgoedprojecten
Twee keer per jaar kunnen organisaties ondersteuning aanvragen voor een cultureel-erfgoedproject. Minister van Cultuur Jan Jambon besliste om 13 projecten te ondersteunen, goed voor een bedrag van 1,12 miljoen euro. Het gaat om elf cultureel-erfgoedprojecten op landelijk en internationaal niveau en twee internationale cultureel-erfgoedprojecten die cofinanciering vereisen. De projecten starten in de eerste jaarhelft van 2021.
Er werden achttien ontvankelijke aanvragen voor cultureel-erfgoedprojecten op landelijk en internationaal niveau ingediend. Binnen deze subsidielijn ontvangen waardevolle projecten een subsidie voor het uitvoeren van de functies van cultureel-erfgoedwerking (herkennen en verzamelen, behouden en borgen, onderzoeken, presenteren en toeleiden en participatie) of het aanbieden van een dienstverlenende rol ter ondersteuning van de sector.
Naast de subsidie voor Comites latentes kende de minister aan de Vlaamse Erfgoedbibliotheken ook een subsidie toe voor het project Nieuwe Tijdingen, een driejarig project om de basis te leggen voor een massadigitaliseringsprogramma voor het bedreigde Vlaamse historische krantenerfgoed.
