Onderzoek Vlaamse Erfgoedbibliotheek naar bewaarbeleid voor digitale publicaties uit Vlaanderen
Steeds meer boeken, kranten en tijdschriften worden gepubliceerd via internet. In opdracht van de Vlaamse overheid onderzocht de Vlaamse Erfgoedbibliotheek de haalbaarheid van een aanvullend deponeringskader voor digitale publicaties. Het rapport met beleidsaanbevelingen is nu beschikbaar.1 Een vervolg is in de maak.
Digitale deponering in Europa
Een wettelijk depot is de verplichting voor uitgevers om van al hun publicatie tenminste één exemplaar bij de nationale bibliotheek te deponeren. In 19 van de 28 lidstaten van de Europese Unie geldt dit inmiddels ook voor online publicaties.
In België is dat nog niet het geval. Een specifiek Vlaamse regelgeving is er evenmin. Een gecoördineerd beleid rond het systematisch verzamelen en beheren van born-digital publicaties ontbreekt dus. Daardoor ontstaat een 'zwart gat' in ons cultureel patrimonium.
Mening van de belanghebbenden
Bij een bewaarbeleid van digitale publicaties zijn heel wat partijen betrokken:
- auteurs en hun belangenbehartigers
- uitgevers van boeken, kranten, tijdschriften en hun belangenbehartigers
- de bibliotheek‐ en erfgoedsector
- het literaire middenveld
Het onderzoek vroeg aan de belangrijkste van deze stakeholders hoe ze denken over de problematiek van het digitale zwarte gat, en een deponeringskader voor online publicaties als mogelijke oplossing.
Wettelijk kader is noodzakelijk
Iedereen is het erover eens dat er ook bij ons een systematisch verzamel- en bewaarbeleid nodig is, om te vermijden we ons collectieve geheugen verliezen. Bovendien dringt de tijd: steeds meer publicaties verschijnen alleen nog online en worden dus niet meer op papier verzameld.
De consensus is dat alleen een wettelijk verankerd beleid voldoende garanties biedt op naleving. De belanghebbenden vragen wel om voldoende inspraak in het wetgevende proces. Alleen zo kan een evenwicht worden bereikt tussen de belangen van de rechthebbenden (auteurs en uitgevers) en de maatschappij (de burgers).
Welke overheid (federaal of Vlaams) zich hiermee moet bezighouden is minder duidelijk. Een deponeringskader voor digitale publicaties is een logische aanvulling van het huidige ‘papieren’ depot van de Koninklijke Bibliotheek van België. Cultuur is dan weer een regionale bevoegdheid. Overleg en samenwerking tussen de beide niveaus is noodzakelijk om tot een oplossing te komen.
Traject van lange adem
Het onderzoek leert dat de aanpassing van de depotwetgeving in het buitenland vaak meerdere jaren in beslag nam. In tussentijd werden steeds pilootprojecten opgestart om te leren hoe digitale publicaties zo efficiënt mogelijk verzameld en bewaard kunnen worden.
Zo'n testfase kan het wetgevende initiatief voeden met good practices. De onderzoekers en de begeleidende stuurgroep bevelen daarom aan dat Vlaanderen een soortgelijke proeftuin opstart.
Proeftuinproject
De Vlaamse Erfgoedbibliotheek, de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, het Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA) en Bibnet deden samen een voorstel om het proeftuinproject te ontwerpen. Ze ontvangen hiervoor een projectsubsidie van de Vlaamse overheid.
In het traject willen we een concrete oplossing uitwerken voor het systematisch verzamelen en duurzaam bewaren van een beperkte groep e-publicaties, gepubliceerd door commerciële uitgeverijen in de Vlaamse regio. Het kan dienen als een opstap naar een wettelijke of uitgebreide strategie op de lange termijn.
- 1. Deponering van digitale publicaties uit Vlaanderen. [Deel 1:] Een haalbaarheidsonderzoek door de Vlaamse Erfgoedbibliotheek in opdracht van de Vlaamse overheid. v1.3 - 2015-11-18 ed. Antwerpen: Vlaamse Erfgoedbibliotheek, 2015.
