Tien jaar Collectiewijzer: verschuivingen in het bibliothecair erfgoedlandschap

Kaart van Vlaanderen met erfgoedbibliotheken aangeduid

Hoe ziet het landschap van bibliothecair erfgoed in Vlaanderen eruit tien jaar na de eerste grondige studie om het in kaart te brengen? Naar aanleiding van de vernieuwing van de Collectiewijzer Erfgoedbibliotheken zochten we het voor je uit.

Dit jaar krijgt de Collectiewijzer Erfgoedbibliotheken een stevige update binnen het project Collectiewijzer 2020, zowel qua inhoud als qua infrastructuur. Tijd om een stand van zaken op te maken over hoe het landschap van erfgoedbibliotheken in Vlaanderen geëvolueerd is. Hoeveel van de organisaties uit de Collectiewijzer beschikken anno 2020 nog over hun collectie bibliothecair erfgoed? En wat is er gebeurd met de collecties van organisaties die niet meer bestaan?

Eerst het goede nieuws

In de Collectiewijzer Erfgoedbibliotheken ontdekken geïnteresseerden sinds 2010 welke organisaties in Vlaanderen bibliothecair erfgoed bezitten. De Collectiewijzer bevat op dit moment (vóór het uitvoeren van de update) 179 organisaties met één of meerdere collecties bibliothecair erfgoed. We gingen voor elk van hen na of ze nog actief zijn en of hun collecties nog raadpleegbaar zijn.

Van de 179 organisaties zijn 141, of zo’n 79%, gelukkig nog steeds de trotse beheerder van hun collectie(s). Naar 28 organisaties was het soms wel zoeken: zij veranderden sinds 2010 van naam, waardoor het niet altijd eenvoudig was om hen terug op op het spoor te komen. 

Verschuivend landschap

Het landschap van het bibliothecair erfgoed onderging het afgelopen decennium ook duidelijke verschuivingen. Zo vonden soms herstructureringen plaats bij organisaties, zoals fusies en splitsingen. Elf organisaties namen afscheid van hun collectie en herbestemden die naar een andere organisatie, vaak een erkende erfgoedbibliotheek. De instellingen zelf zijn soms nog actief, maar wilden niet langer de zorg voor hun bibliotheekcollectie opnemen. Twee derde bestaat echter niet langer.

Deze collecties blijven opgenomen in de Collectiewijzer, maar vormen nu (deel)collecties van een andere organisatie waar je ze gelukkig nog steeds kan raadplegen. 

Spoorloze collecties

Minder goed nieuws is dat er helaas ook een aantal collecties ontoegankelijk is geworden. Dat betekent soms dat de organisatie wel nog bestaat maar dat je er als geïnteresseerde niet langer terecht kunt om het erfgoed te raadplegen. In andere gevallen is de instelling opgedoekt en zit haar collectie ergens in een depot, opgeborgen in dozen. Vaak staan die collecties nergens geregistreerd, behalve in de Collectiewijzer. Dat bewijst nog eens het nut van een dergelijk overkoepelend register.

Nog onrustwekkender is dat we van niet minder dan vijftien collecties (8%) geen spoor meer terug vonden, ondanks al onze inspanningen. Hun beherende organisaties bestaan niet langer en wat er met het erfgoed zelf gebeurd is, daar hebben we het raden naar. We hopen van harte dat deze collecties toch nog boven water komen. 

Tot slot bleken vier organisaties eigenlijk niet aan de voorwaarden voor opname in de Collectiewijzer te voldoen, bijvoorbeeld omdat er geen erfgoedwerking rond de collectie bestaat of omdat er geen sprake is van een bewaarbibliotheek. Ook deze organisaties zullen niet langer in de nieuwe Collectiewijzer te vinden zijn.

Collectiewijzer 2020

Gelukkig zijn er ook nieuwe organisaties bijgekomen. Via onze projecten en collegagroepen leerden we 26 nieuwe organisaties kennen die mooie collecties bibliothecair erfgoed bewaren. Dat betekent dat de nieuwe Collectiewijzer 2020 toch afklokt op 176 organisaties die zorg dragen voor bibliothecair erfgoed, iets minder dan voorheen.

Het landschap van het bibliothecaire erfgoed blijft wel even divers als vroeger. Er bestaat immers nog steeds maar één erfgoedbibliotheek pur sang in Vlaanderen, wat betekent dat alle overige 175 organisaties naast hun werking rond bibliothecaire collecties nog heel wat andere taken opnemen. Het gaat dan over archieven (19,9%), musea (18,8%), documentatiecentra en heemkringen (15,3%) en in enkele gevallen over private organisaties, zoals stichtingen of fondsen (1,1%). De overgrote meerderheid (44,9%) zijn weliswaar bibliotheken, maar ook die zijn meestal ingebed in een grotere organisatie, zodat de zorg voor bibliothecair erfgoed zelden tot de kernwerking van die overkoepelende organisatie behoort.

We kunnen die groep ‘bibliotheken’ (het blauwe segment) vervolgens verder onderdelen volgens de aard van hun overkoepelende organisatie. Zo’n 30% van de bibliotheken behoort tot religieuze instellingen, zoals abdijen, kloosters of bisdommen. Ongeveer even veel bibliotheken behoren tot hogescholen of universiteiten (30%), terwijl academies, onderzoeksinstituten of de federale wetenschappelijke instellingen nog eens 10% uitmaken. Uiteraard wordt er binnen hogescholen en universiteiten ook wetenschappelijk onderzoek verricht, dus zou je ook kunnen spreken van 40% bibliotheken binnen onderzoeks- en onderwijsinstellingen.

Openbare bibliotheken dragen naast hun uitleencollectie ook vaak zorg voor een erfgoedcollectie. Zij vormen 16,5% van de groep ‘bibliotheken’. Tot slot bewaren ook overheidsinstellingen (8,9%) en bedrijven (2,5%) soms collecties bibliothecair erfgoed.

Op naar de lancering van de Collectiewijzer 2020

Het team van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken werkt intussen hard verder aan de vernieuwing van de datainfrastructuur en de inhoud van de Collectiewijzer. De nieuwe databank is ondertussen beschikbaar voor import van bestaande data en invoer van nieuwe gegevens. De publieke toegang staat in de steigers. 

Wie een collectie bibliothecair erfgoed beheert die nog niet was opgenomen in de Collectiewijzer Erfgoedbibliotheken, nodigen we uit om ons te contacteren via sara@vlaamse-erfgoedbibliotheken.be.

  • Nieuwsbericht
  • |
  • 05-10-2020
  • |
  • Sara Moens (Vlaamse Erfgoedbibliotheken)