Hoe bouw je een toekomstgericht online krantenplatform? We spraken met de experts...
De Vlaamse Erfgoedbibliotheken en meemoo, Vlaams instituut voor het archief, onderzoeken samen met collectiebeheerders en andere experts de behoeften rond ontsluiting van gedigitaliseerde kranten. Na een eerste verkenningsronde die bestond uit deskresearch en een enquete, voerden we interviews uit met experts op het vlak van digitaal krantenerfgoed.
Deze ‘visiegesprekken’ geven een beeld van het huidige en het toekomstige gebruik van gedigitaliseerde kranten, de noden voor de ontsluiting daarvan en aanbevelingen rond de opbouw van een krantenplatform. Dat is belangrijke input voor de ontwikkeling van een kranteninterface voor Het Archief, het platform waarop meemoo gedigitaliseerd materiaal ontsluit.
De interviews
We gingen in gesprek met collectiebeherende partners en andere experts die een toekomstgerichte visie hebben op het gebruik en de online ontsluiting van gedigitaliseerde kranten. Ze hebben ervaring in het maken van krantenplatforms of het geavanceerd gebruik daarvan, of beschikken over relevante technische know-how.
Medewerkers van de Bibliothèque nationale Luxembourg, het Ghent Centre for Digital Humanities, de KBR, de Nederlandse KB, KU Leuven Bibliotheken, meemoo, de Openbare Bibliotheek Brugge, de Universiteitsbibliotheek Gent en de Vlaamse Erfgoedbibliotheken dachten voor ons hardop na over hoe het ideale platform voor gedigitaliseerde kranten eruit zou kunnen zien. De voornaamste bevindingen van de gesprekken vatten we hieronder samen.
Data is koning
De terugkerende conclusie luidt: data, data, data. Bij een duurzaam platform is data de basis voor alles wat volgt. Erfgoedcollecties zijn niet alleen maar materiële objecten. Ze vormen datasets met uiteenlopende informatie. Het collections as data-initiatief, afkomstig uit de Verenigde Staten, nodigt uit om na te denken over hoe we erfgoedcollecties optimaal digitaal kunnen ontsluiten, om zo onderzoek en andere gebruiksmogelijkheden zo goed mogelijk te faciliteren.
Vanuit deze benadering staat data centraal in de valorisatie en ontsluiting van erfgoed. De kwaliteit van de brondata is in dit verhaal heel belangrijk. ‘De interface is de bril op de data’, volgens een van de experts, maar het is de data en de informatie die daarin vervat is, die centraal moet staan.
De manier waarop je data structureert en bewaart moet verschillende doelen kunnen dienen: de online ontsluiting en de verschillende gebruikersfunctionaliteiten daarvan — zoals zoekmogelijkheden of de mogelijkheid om door opeenvolgende edities van een krant te bladeren — maar ook het ter beschikking stellen van datasets.
Er is niet echt een consensus over welke formaten zich het beste lenen voor opendatasets, aangezien dit erg afhankelijk is van de noden van de gebruiker. Wel staat vast dat we datasets best in minstens één standaard, open formaat aanbieden.
Bij de opbouw van data-infrastructuur is het verstandig om al rekening te houden met mogelijke uitbreidingen en aanpassingen in de toekomst. Het gebruik van één standaard formaat maakt het bijvoorbeeld mogelijk transformaties efficiënt uit te voeren om aan nieuwe vereisten te voldoen.
Daarnaast moet de data-infrastructuur ook aangepast zijn aan de specifieke structuur en context van kranten. Kranten zijn per definitie periodieke uitgaven: edities die dagelijks, wekelijks of maandelijks werden uitgegeven vormen samen een geheel als reeks.
De lay-out van een krantenpagina kan enorm verschillen en is gesegmenteerd in verschillende niveau’s waarin dikwijls tekst met afbeeldingen en tabellen gecombineerd wordt. Artikels zijn vaak verspreid over meerdere pagina’s en soms zelfs over meerdere edities. Een geschikt platform houdt met die kenmerken rekening .
Een dynamisch platform
Zoals bleek uit ons eerdere onderzoek zijn de behoeften van de gebruikers van gedigitaliseerde heel uiteenlopend. Een performant krantenplatform moet op verschillende manieren kunnen worden ingezet. Met één interface kan je moeilijk aan al deze behoeften voldoen.
Om verschillende soorten (her)gebruik te faciliteren en een algemene interface niet te overladen met tientallen geavanceerde en gespecialiseerde functionaliteiten, werken krantenplatforms vaak met meerdere interfaces. Zo hebben de Koninklijke Bibliotheek van Nederland en de Bibliothèque nationale Luxembourg aparte sites voor enerzijds de gewone raadpleging van de gedigitaliseerde krantencollecties en anderzijds voor het aanbieden van dataservices en datasets daarrond.
Als onderdeel van het DATA-KBR-BE project is ook de KBR bezig met de ontwikkeling van een opendataplatform, waar de datasets uit hun gedigitaliseerde krantencollectie beschikbaar worden gemaakt. Dat komt naast BelgicaPress, waar gebruikers door de gedigitaliseerde kranten kunnen bladeren. Hoewel aparte interfaces aangeraden worden, blijft een zeker niveau van integratie belangrijk. Gebruikers die op de algemene interface terecht komen, moeten makkelijk hun weg kunnen vinden naar de datasets.
Een performante interface voor de raadpleging van online kranten hoeft het warm water niet opnieuw uit te vinden. In de interviews kwam meermaals de aanbeveling naar voren om verder te bouwen op bestaande tools.
Zo zijn er al verschillende krantenviewers ter beschikking die verder kunnen worden ontwikkeld. De collectiebeherende partners en experts adviseren om het IIIF-framework te gebruiken. IIIF is een toepassing die het mogelijk maakt om zowel volledige afbeeldingen als details van die beelden en metadata efficiënt te delen. Die afbeeldingen kunnen vervolgens online uitgewisseld worden tussen verschillende platformen. Het raamwerk biedt een grote meerwaarde voor ontsluiting.
Een optimale gebruikerservaring
Gedigitaliseerde kranten zijn erg populair. Bestaande erfgoedplatforms melden een groter gebruik van kranten dan andere materialen. De experts hebben verschillende aanbevelingen om die gebruikerservaring te optimaliseren.
Transparantie is erg belangrijk. Gebruikers moeten snel duidelijke informatie kunnen terugvinden over de inhoud en het gebruik van het platform. Denk hier aan duidelijke informatie over auteursrechten en (her)gebruik, wat het platform wel en niet aanbiedt en een overzichtelijke handleiding voor het gebruik ervan.
Het aanbieden van gebruikersaccounts kan ook een meerwaarde vormen. Voor de bezoekers maakt het een meer gepersonaliseerd gebruik mogelijk. Er kunnen ook bijkomende functionaliteiten aan gebruikersaccounts gekoppeld worden, zoals de mogelijkheid om persoonlijke collecties samen te stellen of om zoekopdrachten te bewaren.
Langs de kant van de collectiebeherende organisatie geven accounts een gedetailleerder beeld van wat gebruikers precies zoeken en wat ze doen met de data. Zo kunnen ze inspelen op de verwachtingen en wensen van hun bezoekers. Een account blijft best optioneel — gewone passanten moeten steeds steeds de vrij beschikbare inhoud kunnen raadplegen en downloaden.
De experts wijzen ook op een opkomende trend: het verwerken en analyseren van datasets zonder die te moeten downloaden. Er lopen nu al experimenten om dataprocessing door gebruikers op een server te laten verlopen, waarna ze in plaats van de brondata de resultaten kunnen downloaden.
Op die manier is big data beter bruikbaar en toegankelijk. Gebruikers hoeven geen grote bestanden meer op hun computer te zetten, ze kunnen steeds met de meest actuele versie van de data aan de slag en auteursrechtelijke beperkingen zijn mogelijk minder aan de orde.
Verdere stappen
Deze visie-interviews zijn de tweede stap in ons onderzoek naar de behoeften voor het gebruik van gedigitaliseerde kranten. In een derde stap gaan we in gesprek met collectiebeheerders over de noden van de gebruikers van hun digitale krantencollecties. Samen met hen identificeren we de must-haves van een krantenplatform en leggen we prioriteiten qua doelgroepen en gebruiksscenario’s.
De resultaten leggen we vervolgens naast de visie die voortkomt uit de interviews met de experts. Daarna gaan we in dialoog met de eindgebruikers zelf. Komen hun wensen en noden overeen met de informatie die we al hebben verzameld? Samen met hen zullen in we in een laatste stap ook ontwerpen voor de gebruikersinterface testen.
Over het project
Nieuwe Tijdingen is een samenwerkingsproject waar de Vlaamse Erfgoedbibliotheken met hoofdpartner meemoo en collectiebeherende organisaties werken aan de creatie van een overkoepelend Vlaams programma voor de digitalisering, ontsluiting en archivering van het bedreigde Vlaamse krantenerfgoed.
Naast het behoeftebepalingstraject omvat het project andere activiteiten ter voorbereiding van het krantenprogramma, waaronder de opmaak van een masterplan voor grootschalige digitalisering, de samenstelling van lijsten van te digitaliseren kranten, analyse van de fysieke conditie van Vlaamse krantencollecties, een pilootproject voor de verbetering van OCR-teksten, en onderzoek rond auteursrechten.
Blijf je graag op de hoogte van dit project? Hou zeker onze website en sociale media in de gaten of schrijf je in voor onze projectnieuwsbrief.
