Verslag collegagroep Behoud en Beheer rond schimmel

Op dinsdag 22 februari kwamen niet minder dan 65 collega’s samen in de collegagroep Behoud en beheer van bibliothecair en documentair erfgoed. Deze zesde editie zette met bijdragen uit Wallonië en Nederland meteen ook in op internationale expertise-uitwisseling. Op het programma stond de preventie en aanpak van schimmel.

Schimmel: een actueel probleem

Schimmel kan lang sluimeren in je collectie tot het onder bepaalde omstandigheden tot uiting komt. Het kan ook het gevolg zijn van een plotse calamiteit. In beide gevallen is vochtigheid een cruciale trigger. Na de overstromingen deze zomer in Wallonië bleven de getroffen erfgoedinstellingen niet alleen zitten met enorme waterschade, maar kampten ze vaak ook met schimmeluitbraak, zo vertelde Michel Trigalet van het Rijksarchief Luik. Tijdens de zomer sprong het Rijksarchief bij waar het kon om zoveel mogelijk archieven te redden van de ondergang.

Bij grote calamiteiten is het vaak nuttig om ook de hulp van een beredderingsbedrijf in te roepen. Greet De Saedeleer van Object Care lichtte toe wat je van hen in zo’n geval kan verwachten. Ze beschikken bijvoorbeeld over de mogelijkheid om natte stukken op grote schaal in te vriezen en zo de groei van schimmel tijdelijk een halt toe te roepen. Ook Art Salvage was betrokken bij de waterramp deze zomer. De nazorg voor de stukken die intussen ingevroren op behandeling wachten is een werk van lange adem.

Omdat hun sporen lange tijd onzichtbaar aanwezig kunnen zijn vragen schimmels voortdurende waakzaamheid van elke collectiebeheerder. An Labis vertelde hoe bij een verhuis schimmel ontdekt werd in de collectie en hoe ze bij DIVA dit terugkerende probleem met veel geduld en alertheid bestreden. 

Van gamma naar röntgen

De namiddag stond in het teken van de preventie en behandeling van schimmel. Een van de meest efficiënte, maar ook duurste methodes is het doorstralen van erfgoed. Deze straling doodt bio-organismen zoals schimmels en insecten, maar versnelt ook het natuurlijke verouderingsproces van papieren erfgoed. De methode kan enkel door gespecialiseerde bedrijven worden uitgevoerd. Een recente evolutie is het overschakelen van gamma- op röntgenstraling. John Hopman van Steris NV overliep waarom dat zo is.

Los van de hogere kostprijs van gammastraling is werken met radioactief materiaal omslachtig en gevaarlijk. Zo vraagt het transport ervan om extra aandacht en blijf je achteraf met afval zitten. Omdat röntgenstralen via elektriciteit worden opgewekt is er van deze transport- en afvalproblemen geen sprake meer.

Ook het proces zelf is wendbaarder met röntgenstraling: het starten en stoppen kan vlotter en de dosis kan per lading fijner worden bijgesteld. De behandeltijd is dankzij de goede doordringbaarheid en uniformiteit ook korter, met minder kwalijke effecten tot gevolg. Zo kunnen polypropyleendozen voor transport meebestraald worden zonder merkbare schade. Desondanks bleven er bezorgdheden bestaan bij de collega’s. Hopelijk komt er in de toekomst meer onderzoek naar de impact van röntgenstraling op ons waardevolle erfgoed.

Hoe bepaal je wanneer doorstraling nuttig is in jouw geval en hoe pak je de voorbereiding hiervan aan? Hierover deelde Elke Van Herck haar ervaringen. Ze lichtte toe welke workflow zij bij schimmel hanteert in het Felixarchief. We eindigden met een gesprek met twee collega’s uit Nederland. Gabriëlle Beentjes (Nationaal Archief Nederland) en Frederike Leffelaar (Noord-Hollands Archief) gingen onder meer in op schimmelpreventie, de zin en onzin van teststrategieën, en behandelingsmethoden zoals aanstippen met ethanol of het mechanisch verwijderen van schimmel.

Voor meer info over het doorstralen van erfgoed kan je terecht op de website van FARO.