Terugblik collegagroep ‘Handschriften’ in KBR
Op 13 november 2023 kwam de collegagroep ‘Handschriften’ samen om onderlinge expertise en ideeën uit te wisselen rond handschriftelijke erfgoedcollecties. Dit was de derde samenkomst van dit jaar en de tweede fysieke bijeenkomst. 25 collega's zakten af naar de KBR in Brussel. Deze keer had de collegagroep ook een internationaal bereik: twee van de zes sprekers kwamen uit het buitenland naar de Belgische hoofdstad (uit Nederland en Oostenrijk/Tsjechië) en daarnaast waren er ook een aantal deelnemers uit Nederland gekomen.
Van Google Books tot drinkende geiten
De dag werd afgetrapt door Jan Pauwels, conservator van de Handschriften en Oude Drukken bij de KBR, die de deelnemers verwelkomde en een toelichting gaf over de recente fusie van de afdelingen Kostbare Werken en Handschriften. Hij sprak ook over het grootschalige Google Books digitaliseringsproject bij de KBR, dat de volgende dag zou aanvangen. In dat kader zullen 100.000 gedrukte boeken en 3400 handschriften gedigitaliseerd worden om ze voor een breder publiek makkelijker toegankelijk te maken.
Dan sprak Lucien Reynhout, medewerker van de afdeling Handschriften en Oude Drukken in de KBR, over hun catalogisering van handschriffragmenten. Hij lichtte de typologie van de fragmenten toe vanuit codicologisch oogpunt en aan de hand van hun huidige bewaartoestand. Ten slotte toonde hij de verschillende manieren waarop losse fragmenten, ingebonden fragmenten en maculatuur die zich nog in de band bevindt, in het catalogussysteem van de KBR worden geregistreerd.
Lara Emig, die een Erasmus+ onderzoeksstage liep in het Museum Plantin-Moretus, presenteerde vervolgens de resultaten van haar iconografische catalogisering van de margedecoratie van de rijk verluchte Tsjechische Vechta-Bijbel. We hoorden over ‘bears and beers’ die te zien zijn op de pagina’s van dat handschrift in de collectie van Plantin-Moretus. Hoewel moderne lezers vooral de spanning zien tussen deze iconografie en het religieuze karakter van het bijbelboek, vallen zij eigenlijk wel allemaal binnen wat aanvaardbaar was voor grotesken in de marges van middeleeuwse handschriften.
Heiligenleven, databases voor verluchte handschriften, collectie van de Bourgondische hertogen toen en nu
Na de lunch kregen de collega's een inzicht in de boeiende Bollandistencollectie van de KBR door Michiel Verweij, medewerker van de afdeling Handschriften en Oude Drukken. Aan de hand van originele manuscripten sprak hij over de wetenschappelijke revolutie van de Jezuïeten, die middeleeuwse heiligenlevens voor het eerst op een wetenschappelijke manier uitgaven in kritische edities.
In de daaropvolgende presentatie van Anne Margreet As-Vijvers ging het opnieuw over een fusie, namelijk die van de Byvanck-databank met RKD Images. In een project dat loopt van 2022 tot 2025 wordt de Byvanck-databank geïntegreerd in RKD Images. De Byvanck-databank bestaat al sinds 1989 en is een zeer rijke verzameling gegevens die relevant is voor kunsthistorisch onderzoek naar twee groepen verluchte handschriften: zij die in Nederland bewaard worden en zij die in Nederland vervaardigd werden maar nu buiten Nederland worden bewaard. De databank bevat beschrijvingen van handschriften en individuele verluchtingen, naast kunsthistorische toeschrijvingen die soms nog niet zijn gepubliceerd.
Als afsluiting van deze boeiende dag kreeg de groep een bijzondere rondleiding in het KBR Museum door curator Ann Kelders. De collega’s leerden hier uitgebreid over alle ins en outs van de hoogtepunten van de handschriftenverzameling van de Bourgondische hertogen.
Save the date
Ook de volgende bijeenkomst van de collegagroep Handschriften staat al in de kijker. Op donderdag 18 april 2024 zal de Universiteitsbibliotheek van Gent de collegagroep ontvangen voor een fysieke bijeenkomst. Het programma voor die dag zullen we hier aankondigen in het voorjaar van 2024.