Kranten zijn kwetsbaarKranten zijn een belangrijk onderdeel van ons cultureel erfgoed. Ze zijn een waardevolle bron voor historisch onderzoek. Ook bij het grote publiek zijn ze in trek. Ze worden echter niet gemaakt met het oog op de eeuwigheid en zijn weinig geschikt voor langetermijnbewaring. De kranten uit de jaren 1830-1950 zijn bovendien bijzonder kwetsbaar, omdat het papier waarop ze zijn gedrukt van slechte kwaliteit is. Daardoor verzuurt het snel en verpulveren de kranten uiteindelijk tot stof.
Ook in Vlaanderen is men zich bewust van de problematiek. Dat bewijzen verschillende initiatieven rond microverfilming en digitalisering. Mooie voorbeelden daarvan zijn Historische Kranten [1] van Erfgoedcel CO7, Gescande Oostendse Documenten [2] van Bibliotheek Kris Lambert en het Digitale Krantenarchief [3] van het Stadsarchief Aalst.
Abraham kwam tot stand in het kader van het gelijknamige project dat liep van november 2007 tot december 2010 en dat voortkwam uit het in 2003 gestarte Presse-Papier [4], Nationaal Project voor de Bewaring van Belgische Kranten.
Het Abraham-project [5] werd opgestart door de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, met de steun van de Vlaamse overheid. Van oktober 2009 tot de voltooiing werd het project voortgezet door de Vlaamse Erfgoedbibliotheken. Dankzij de enthousiaste inzet van een voltijdse projectmedewerkster werden de krantencollecties van alle belangrijke bewaarinstellingen in kaart gebracht.
In 2019 is een nieuw project gestart: Abraham 2020. Nieuw leven voor oud nieuws [6]. Dat project breidt de databank uit in tijd, van 1800 tot 2020. Naast de uitgebreide inventarisatie van krantencollecties in Vlaanderen zal een selectie van de kranten gedigitaliseerd en online ontsloten worden in samenwerking met VIAA.
De Abraham catalogus wordt gratis online ter beschikking gesteld van onderzoekers, beleidsmakers en andere geïnteresseerden. Alle gegevens in Abraham zijn open gepubliceerd onder een Public Domain Mark [7] of een CC0-verklaring [8]. Dat betekent dat de gegevens vrij mogen worden gebruikt, zonder enige beperking. Verder zet de Vlaamse Erfgoedbibliotheken in op technologie die gegevens zo goed mogelijk vindbaar, toegankelijk, interoperabel en vrij herbruikbaar maakt.
meer over open data in Abraham [9]
open data downloads in Abraham [10]
De krantencatalogus Abraham past perfect in het streefdoel van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken om de erfgoedcollecties in Vlaanderen breed te ontsluiten en toegankelijk te maken voor het publiek. De databank is een overkoepelende inventaris van het krantenbezit in Vlaamse en Brusselse erfgoedinstellingen.
Zo'n inventaris is van belang voor de vindbaarheid van historische krantencollecties, maar vooral ook voor het behoud van dit kwetsbare documentaire erfgoed. Het laat toe de collectievorming, microfilmering en digitalisering van krantencollecties beter op elkaar af te stemmen.
Omdat in België nauwelijks 15% van de Belgische kranten was gemicrofilmd of gedigitaliseerd, en vanwege de vrees dat enkele lokale samenwerkingsprojecten nauwelijks afdoende konden zijn om de dreigende teloorgang van de Belgische krantencollecties het hoofd te bieden, lanceerden Koninklijke Bibliotheek van België [11] (KBR), Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience [12] en Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij [13] (CegeSoma) in de lente van 2003 het ‘Nationaal Project voor de Bewaring van Belgische Kranten’.
Een essentieel onderdeel van Presse-Papier, zoals het project ook werd genoemd, was de uitbouw van een collectieve catalogus van de Belgische krantencollecties in de vorm van een databank.
De coördinatie van het conserveringsproject werd in 2006 in twee luiken opgesplitst: terwijl KBR en Soma zich bezighielden met de digitalisering van nationale krantentitels en de oorlogspers, diende Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience begin 2007 een projectvoorstel in bij de Vlaamse Gemeenschap voor de ontwikkeling van een online databank van Belgische kranten in Vlaamse instellingen.
De Minister volgde het positieve advies van de Commissie en kende de Consciencebibliotheek een subsidie toe van 50.000 euro. Hiermee werd project Abraham [5] opgestart.
In 2007 namen verschillende partners met steun van de Vlaamse Gemeenschap het initiatief tot Abraham: een online databank van Belgische kranten (uit de periode 1830-1950) die in Vlaanderen worden bewaard. Dit kan zowel op papier, als in microvorm of digitaal zijn. De databank werd genoemd naar de Antwerpse uitgever Abraham Verhoeven (1575-1652), die in 1605 een van de allereerste kranten ter wereld uitgaf en mag worden beschouwd als een pionier van de dagbladpers. Het project had de ambitie om niet alleen de nationale titels in kaart te brengen, maar ook de minder bekende regionale uitgaven.
Projectmedewerker Elsje van Bellingen ging van start met de uitvoering van de eerste fase op 1 november 2007. Van 1 oktober 2008 tot 30 september 2009 liep de tweede projectfase. Voor beide fases kende de Vlaamse Gemeenschap een projectsubsidie van 50.000 euro toe. Van september 2009 tot de afronding in december 2010 was het project Abraham opgenomen in de werking van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken vzw.
Bij het begin van het project werd ervoor gekozen om Abraham in eerste instantie te vullen met krantengegevens van één grote instelling uit elke Vlaamse provincie. Dit waren de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (voor Antwerpen), de Provinciale Bibliotheek Limburg, de Universiteitsbibliotheek Gent (voor Oost-Vlaanderen), de Universiteitsbibliotheek Leuven (voor Vlaams-Brabant) en de Openbare Bibliotheek Brugge (voor West-Vlaanderen).
Verder werden het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis en de Stad Ieper partners in het project. De Universiteit Antwerpen creëerde als technische partner de databank binnen het bibliotheeksysteem Brocade.
Vanaf begin 2009 werd Abraham uitgebreid met informatie van andere Vlaamse erfgoedinstellingen, grote en kleine, met omvangrijke en bescheiden krantenverzamelingen: stads- en gemeentearchieven, openbare bibliotheken, musea, heemkringen, ... Uiteindelijk namen meer dan honderd instellingen [15] deel. De dekkingsgraad is dus groot: het Abraham-project inventariseerde niet alleen de grote, nationale titels, maar ook de vaak minder bekende regionale en lokale uitgaven.
Bij het afronden van het project bevatte de krantendatabank meer dan 6100 krantentitels. Het merendeel is enkel op papier beschikbaar. Zo'n honderd titels worden minstens gedeeltelijk online aangeboden in gedigitaliseerde vorm. De meeste titels zijn inhoudelijk en geografisch ontsloten met behulp van trefwoorden.
In 2019-2020 heeft de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken een nieuw project uitgevoerd: Abraham 2020. Nieuw leven voor oud nieuws [6]. Binnen dit project is de catalogus fors uitgebreid en verbeterd.
We voerden Abraham 2020 uit in samenwerking met meer dan honderd erfgoedorganisaties in Vlaanderen en Brussel. De vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken ontving voor het project een subsidie van de Vlaamse overheid.
De eerste uitbreiding betrof de scope: kranten van 1800 tot 2020 zijn nu opgenomen in de catalogus. Bovendien werd het gegevensmodel doorgedacht herzien en uitgebreid, met ruimte voor meer historische informatie, nuttige wetenschappelijke referenties en aanvullende trefwoorden. Een grondige analyse van de gegevens, de uitvoering van de nodige opschoonacties en nieuw strakke beschrijvingsregels hebben voor een consistenter en gebruiksvriendelijker databank gezorgd.
Het project focuste zich eveneens op open data en de doelstelling om de catalogus beter vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar te maken voor de cultureel-erfgoedgemeenschap in Vlaanderen en daarbuiten. Zo zijn er datasets in diverse formaten open ter beschikking gesteld via data.krantencatalogus.be [10]. Verder werd de catalogus verrijkt met duizenden links naar externe databanken zoals ODIS, ICON, NEVB en Wikipedia, en naar de catalogi van de partnerinstellingen.
Het laatste onderdeel van het project was de ontwikkeling van een plan voor een gecentraliseerd en grootschalig digitaliseringsprogramma. We werkten hiervoor samen met meemoo, collectiebeheerders en andere belanghebbenden. Dit heeft zich onder andere vertaald in een projectsubsidieaanvraag voor een voorbereidingstraject, Nieuwe Tijdingen [16].