Terugblik op de collegagroep Behoud en Beheer

Op 10 oktober ontmoetten zo’n vijftien collega’s elkaar bij de Openbare Bibliotheek Brugge voor de twaalfde bijeenkomst van de collegagroep 'Behoud en Beheer van bibliothecaire en documentaire collecties'. Het thema was deze keer het tentoonstellen van bibliothecair erfgoed.

Maar eerst … giftige boeken

Imke Neels van de KB Den Haag beet de spits af met een presentatie rond arseen in de collectie van de KB.

Door de berichten uit bibliotheken in Frankrijk en Denemarken besloot de KB haar collectie te screenen op de aanwezigheid van arseen. Deze stof is schadelijk voor de gezondheid, maar werd tot 1950 gebruikt als basis voor kleurstof, vooral bij groene tinten.

Uit een steekproef bleek bijna een op drie boeken in de KB-collectie arseen te bevatten. Soms kwam de stof voor in de band, soms in de schutbladen, soms in de drukinkt. Zowel middeleeuwse werken als recente boeken testten positief. Naast groene kleur bleek ook heel wat geel en blauw arseen te bevatten.

De KB ging onmiddellijk over tot een grondig gezondheidsonderzoek. Daaruit bleek het grootste risico bij direct contact met de collectie. Een nieuw hygiëneprotocol en sensibilisering van gebruikers én medewerkers perkt dit risico heel sterk in.

Test een boek positief? Dan wordt dat genoteerd in het collectiebeheersysteem. Ook gelden er andere procedures om met het boek om te gaan. De KB breidt komend jaar haar testcapaciteit bovendien uit naar andere toxische stoffen.

Wil je meer weten over het onderzoek van KB? Meld je aan voor de kennissessie op 5 november in Den Haag. 

Nieuwe richtlijnen voor belichting topstukken

Dat licht een grote impact heeft op boeken en manuscripten, wisten de conservatoren van de negentiende eeuw al. Om onze topstukken te beschermen voor verdere beschadiging zijn er nu richtlijnen voor de belichting van erkende topstukken op papier en perkament. Lieve Watteeuw lichtte ze toe aan de collega’s.

De richtlijnen stellen dat je een stuk kan blootstellen aan 50 lux voor een periode van 3 maanden. Daarna moet het werk rusten voor 3 jaar, of zelfs 5 jaar bij kwetsbare stukken. Tijdens die periode kan je het dus niet tonen aan het publiek.

Bij boeken mag je 4 dubbelbladen tonen alvorens de rusttijd ingaat. Om historische boekbanden te beschermen geldt bovendien vaak een rusttijd van 1 jaar voor het hele boek.

Denk dus na over een goed roulatiesysteem en anticipeer. Wil je een grote overzichtstentoonstelling organiseren, dan hou je best wat je daar wilt tonen enkele jaren uit circulatie. Per werk hou je daarom een lichtlogboek bij.

Vaak volstaat een lichtintensiteit van minder dan 50 lux al om een werk aan een publiek te tonen. Praat met scenografen en lichttechnici om het werk optimaal tentoon te stellen en tegelijk bijkomende lichtschade te beperken.

Tentoonstellen van boeken in de praktijk

Hoe kan je met beperkte ingrepen lichtschade drastisch inperken? Raf Schepers deelde enkele tips van de Bibliotheek Hasselt Limburg. 

Monitor op voorhand goed zodat je de beste locatie voor een toonkast kan kiezen. Soms maakt een kleine ingreep meteen een heel verschil, bijvoorbeeld door een spot uit te draaien. Dek kasten af met een dikke zwarte doek wanneer er geen publiek is. Kies voor UV-vrije belichting en varieer met de lichten die je aanzet. Indirect licht van een spot op de kast ernaast maakt een topstuk zichtbaar genoeg.  

Emilie Bollens vertelde hoe de Openbare Bibliotheek Brugge te werk gaat voor een expo met collectiestukken. Voor elk object bekijkt ze welke kast en steun het meest aangewezen zijn. Ieder werk krijgt ook een gedetailleerd conditierapport. 

Om elk boek optimaal te ondersteunen maken de magazijniers een eigen boekensteun in zuurvrij karton. Een lichtfirma zorgt voor de belichting van de expo, uiteraard in samenspraak met de bibliotheek. Ze voorzien bovendien in elke kast een lichtmeter.

Als afsluiter van de dag kregen we een rondleiding door het Gruuthusemuseum, waar enkele werken uit de collectie van de Openbare Bibliotheek Brugge te zien zijn. Uiteraard in een wisselende opstelling om lichtschade te beperken ;)