UPLA: een statistisch model voor schaderegistratie in erfgoedbibliotheken
Wil je zelf aan de slag met het UPLA-model? Dan vind je alle informatie op upla-model.be. Hieronder lees je over het project waarbinnen UPLA tot stand kwam.
Erfgoedcollecties van bewaarbibliotheken worden bedreigd door verschillende soorten schade. Naast autonoom verval, zoals verzuring en inktvraat, kunnen ze te maken krijgen met vele andere schadevormen: gebruiksschade, opslagcondities, ongedierte, brand en andere calamiteiten. De beheerders van deze collecties zijn zich niet altijd bewust van de aard en de omvang van het probleem of ze weten niet hoe dit planmatig aan te pakken.
Om de kennis over de fysieke toestand binnen erfgoedbibliotheken te verhogen en bibliothecarissen instrumenten in handen te geven om een goed beleid te ontwikkelen rond het voorkomen en remidiëren van schade, heeft de Vlaamse Erfgoedbibliotheek in 2013 - 2015 een model voor schaderegistratie laten ontwikkelen door conservator-restaurator Marijn de Valk.
Omdat schade-inventarisaties op itemniveau veel tijd kosten, is geopteerd voor een steekproefmethode die een betrouwbaar beeld kan schetsen van de algemene staat van de collectie. Bij het model is de nodige vorming en begeleiding voorzien, zodat erfgoedbibliotheken op eenvoudige wijze zelf een schaderegistratie kunnen uitvoeren op (delen van) de eigen collectie.
2013: Van UPAA naar UPLA
De methodiek is gebaseerd op de 'Universal Procedure for Archive Assessment' (of UPAA-methode) die in 1994 is ontwikkeld door het Nationaal Archief in Den Haag. Dit model werd in samenspraak met conservatoren-restauratoren uit Vlaanderen en Nederland aangepast voor bibliotheekcollecties.
De bibliotheekvariant werd UPLA ('Universal Procedure for Library Assessment') gedoopt. Het is een meetmethode die inzicht geeft in de behoudsachterstanden en werkvoorraden op het gebied van conservering, en die geschikt is voor grote en kleine bibliotheken.
UPLA geeft inzicht in de staat en de raadpleegbaarheid van bibliotheekmateriaal op basis van steekproeven. De twee uitgangspunten zijn de omvang van de gesignaleerde schadesoorten en de mate waarin er risico is op materiaalverlies of nieuwe schade bij raadpleging van boeken.
Tijdens de ontwikkeling van UPLA hebben we geïnteresseerden op de hoogte gehouden via maandelijkse nieuwsberichten op onze website, de UPLA Update.
2014: Schadeatlas bibliotheken
De Schadeatlas bibliotheken was de eerste publicatie bij het UPLA-model. Het is dan ook een onmisbaar hulpmiddel bij het uitvoeren van een UPLA-screening.
In deze schadeatlas zijn de belangrijkste schadevormen opgenomen die aanleiding kunnen zijn voor conserverende maatregelen. Ook los van UPLA is het een nuttig naslagwerk voor collectiebeheerders.
De schadeatlas is uitgegeven in samenwerking met het Nederlandse Bureau Metamorfoze, dat in 2007 al de Schadeatlas archieven publiceerde.
U kunt de Schadeatlas bibliotheken bestellen bij de Vlaamse Erfgoedbibliotheek (vanuit Vlaanderen) of bij Metamorfoze (vanuit Nederland). Alle erfgoedbibliotheken in Vlaanderen ontvangen eind november 2014 so wie so een presentexemplaar per post.
De Schadeatlas bibliotheken is ook beschikbaar in een (interactieve) digitale editie.
2015: Operationalisering UPLA
UPLA is niet alleen een theoretisch model. In 2015 publiceerden we de tools en documentatie die van UPLA een praktisch werkinstrument maken. Die zijn gebundeld in een online informatiedossier op www.upla-model.be.
